In memoriam Pascal Mercier
Op 27 juni overleed op 79-jarige leeftijd Pascal Mercier, de auteur van Nachttrein naar Lissabon, de roman waarmee hij vanaf 2006 het bestaan van miljoenen lezers over de hele wereld verlichtte, onder wie honderdduizenden Nederlandse en Vlaamse lezers.
Pascal Mercier was de schrijversnaam waarvan Peter Bieri zich bediende om antwoorden te vinden op de vragen die hij zich als hoogleraar filosofie stelde, maar dan in een literaire vorm. Want anders dan in de filosofie is in de literatuur alles mogelijk, daar is de verbeelding aan de macht. De personages in zijn romans – Perlmanns zwijgen (1995, WB 2007), De pianostemmer (1998, WB 2008), Nachttrein naar Lissabon (2004, WB 2006), Lea (2007, WB 2009) en als laatste Het gewicht van de woorden (2020, WB 2019)- zijn allen op zoek naar waardigheid, zij verlangen naar hun eigen stem. Want wat gebeurt er wanneer we van onszelf vervreemden, wanneer we niet ons eigen leven leiden, maar het leven dat anderen van ons verwachten? Dat thema was ook het onderwerp van drie filosofische boeken die hij onder zijn eigen naam publiceerde. Het handwerk van de vrijheid (2001, WB 2006) Hoe willen wij leven (2011, WB 2012) en Een manier van leven (2013, WB 2015).
Peter Bieri had een bijzondere band met Wereldbibliotheek en zijn Nederlandstalige publiek. Hij schreef voor de jubileumeditie van Nachttrein naar Lissabon een dankwoord voor zijn Nederlandstalige lezers, en een nawoord bij de heruitgave van Lea. En met Ursul de Geer maakte hij een kleine theatertoernee door Nederland, ter ere van de leesvoorstelling die Ursul van Nachttrein had gemaakt. Zijn optredens en lezingen zaten bomvol. Dat Nederland en Vlaanderen zijn werk zo omarmden, verbijsterde hem iedere keer weer.
Tussen zijn romans Lea en Het gewicht van de woorden lag een periode van dertien jaar literaire stilte. De verwoestende ontvangst van Lea in de Duitse literaire pers stortte Peter Bieri in een diepe depressie, waaraan hij zich met vallen en opstaan ontworstelde. Ik bezocht hem regelmatig in Berlijn. Hij wilde nooit meer literatuur schrijven, nooit meer zo’n publieke vernedering ondergaan maar wat hij dan wel moest doen? Na ettelijke jaren begreep hij dat er maar een manier was om uit het dal te komen, en dat was schrijven over datgene wat hem overkomen was, maar dan met de distantie en het geduld van een filosoof. Het leidde tot de twee filosofische werken Hoe willen wij leven en Een manier van leven.
Maar de aantrekkingskracht van de literatuur was te groot. Hij begon aan een roman, niet voor publiek, alleen voor zichzelf. We spraken er vaak over. Hij toetste zijn ideeën, uitte zijn twijfels, sprak over zijn wanhoop. Totdat hij op een mooie dag ergens in 2017 naar een dikke stapel papier op het bureau achter hem wees. ‘Dat is hem?’, zei ik. ‘Ja, dat is de roman’, knikte hij. ‘En wat ga je nu doen?’, vroeg ik. ‘Dit’, zei hij. Hij liep naar het bureau en wikkelde een gereedliggend paars lint rond de stapel. Hij liep naar een kast aan wand, trok een la open, vleide de stapel erin en deed de lade weer dicht. ‘Voor na mijn dood. En nu begin ik aan een nieuwe.’ ‘Jammer Peter,’ zei ik. ‘Misschien stuur ik je nog eens een kopie,’ antwoordde hij. Hij hield woord. Een jaar later kreeg ik een kopie van de stapel A4-tjes, in twee in leer gebonden delen. Het was Das Gewicht der Worte. En wat meer was, deze roman zou gewoon gaan verschijnen, in 2020 bij zijn Duitse uitgever Hanser, maar nog net in 2019 bij zijn Nederlandse uitgever Wereldbibliotheek als Het gewicht van de woorden. Wat een boek. Wat een auteur. Wat een verlies.
Koen van Gulik
(uitgever)
